Irak’ın kuzeyindeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin hazırladığı dokümanlara nazaran, şayet bölgede yeni bir keşif ya da teknolojik yatırımlar yapılmazsa, petrol üretimi 2027 yılında yarıya inebilir.
Belgeleri gören Reuters haber ajansının haberine nazaran, istikrarsız ve iktisadı çalkantıda olan bir ülkenin modülü olan Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) can damarı niteliğindeki petrol üretiminde bu türlü süratli bir düşüş olması durumunda, bölgede önemli finansal sorunlar yaşanabilir.
Belgelere nazaran şayet yatırımlar en aktif halde yapılır ve kullanılırsa, 5 yılda petrol üretimi günde 580 bin varile çıkabilir. Bu üretimin 530 bin varili de ihraç edilebilir.
Ancak yeni bir yatırım gelmezse, halihazırda kullanılan kuyulardaki petrol gitgide azalacak. Rapora nazaran bu durumda yarı özerk bölgede üretim yarı yarıya düşerek ihracat günde 240 bin varille kısıtlanabilir.
IKBY Meclisi milletvekili ve Meclis’te Petrol ve Doğalgaz Komitesi Üyesi Karwan Gaznay, durumun “çok tehlikeli olduğunu” söylüyor:
“Bu durum bizi süratle harekete geçirmeli. Lakin Irak merkezi hükümetiyle meselelerimizi çözersek bu durum önemli bir sorun olmaktan çıkar. Zira o vakit yeni kuyular, yeni alanlar inşa edip üretimi artırabiliriz. Aslında kaynağımız çok fazla.”
IKBY idaresi, Reuters’ın raporla ilgili sorularına cevap vermedi.
Irak Anayasası’na nazaran IKBY, ülke bütçesinin bir kısmından aylık olarak faydalanabiliyor. Lakin bu mutabakat 2014’te IKBY’ye bağlı Peşmerge güçleri IŞİD’le savaşarak hudutlarından daha güneye indiğinde ve Kerkük’teki petrol kuyularının denetimini ele geçirdiğinde sona erdi. Zira IKBY, Kerkük’teki petrolü direkt kendisi memleketler arası alanda satmaya başladı.
2018’de Irak merkezi hükümetine bağlı ordu tartışmalı bölgelerin denetimini yine eline aldığında, Kerkük petrolleri de bir kere daha merkezi hükümetin denetimine geçti. Bunun akabinde Bağdat’taki merkezi hükümet bütçeden Erbil’deki IKBY idaresine hisse vermeye tekrar başladı. Lakin bu paylaşım tertipli olmadı. Örneğin bu yıl yalnızca iki kere 200 milyar Irak dinarına (137 milyon dolar) denk gelen ödeme yapıldı.
Sadece IKBY’nin şu an 38 milyar dolarlık borcu var. Gaznay, petrol satışının bölge bütçesinin yüzde 85’ini oluşturduğunu söylüyor.
IKBY’nin mali konumu Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgale başlaması ve petrol fiyatlarının artmasıyla güçlendi. Fakat petrol üretiminde vakit içinde gerçekleşecek süratli düşüş, bu durumun süratle bilakis dönmesine yol açabilir.
‘Kürtler bir duşta ve uyanmak istemiyorlar’
Uluslararası kontrol, vergi ve danışmanlık şirketi Deloitte’e nazaran bölgenin petrol üretimi 2019’da günlük 468 bin varildi. Geçen yıl günlük 445 bine düştü. Bu yılın birinci çeyreğinde ise günlük 434 bin varil petrol üretimi yapıldı.
IKBY’den ismini vermeyen bir yetkili, Reuters’a “Mevcut petrol üretiminin düşmesinin sebebi doğal kaynaklar bakanlığının süratle yeni yatırımları ülkeye getiremiyor olması. Üretim her yıl yüzde 15, yüzde 20 oranında düşüyor zira yeni yatırım gelmiyor” dedi.
Hükümetin hazırladığı dokümanlara nazaran asıl düşüş üç büyük petrol kuyusunda görülüyor: Tawke, Khurmala ve Taq Taq. Bu da önemli oranda düşüşe sebep oluyor.
Petrol kuyularındaki bu sıkıntılar sebebiyle IKBY, gaz üretimi artırmaya yöneldi. Fakat bölgedeki en büyük gaz yataklarından birinin yenilenmesi ve daha aktif bir biçimde çalışması için planlanan proje, “güvenlik riski” münasebet gösterilerek durduruldu.
Bölgedeki petrol üretimi kireçtaşlarındaki çatlakların sondajlanmasıyla elde ediliyor. Birinci evrede çok süratli sonuç veren ve büyük oranda üretim yapılmasını sağlayan bu süreç, şayet ağır halde uygulanırsa, çatlakların bir müddet sonra kurumasına ve yağmur sularının bu çatlaklardan girerek petrolün yatağına ulaşmasına yol açıyor.
Bölgedeki en varlıklı petrol yataklarından Taq Taq başta olmak üzere birtakım petrol yataklarındaki su düzeyinin yükselmesi, petrole ulaşmayı zorlaştırıyor. Güç uzmanları bu sorunun çözülebileceğini; berbat idare, doğal sonuçlarla uğraş için kaynak ayrılmaması ve teknolojik yatırımların gelmemesi sebebiyle üretimin kaçınılmaz formda düştüğünü söylüyor.
Hem güç uzmanları hem de petrol sanayii yetkililer, yurt dışından gelecek yatırımların petrol üretimindeki düşüşü durduracağı görüşünde. Şu an borçlarını ödemekte zorlanan IKBY’nin de buna muhtaçlığı var. Fakat güvenlik durumu ve süreçlerin çok yavaş ilerlemesi, bu yatırımın gelmesine mahzur oluyor.
Qamar Güç CEO’su Robin Mills, “Bazı petrol alanlarında genişletme çalışması yapılıyor lakin bu çok yavaş ilerliyor. Zira şirketler onay almakta zorlanıyor. Ayrıyeten son devirde yeni ve değerli bir keşif yapılmadı, bu da şirketleri düşündürüyor” diyor ve ekliyor:
“Kayda bedel bir gelişme olmadıkça şirketler yakın vakitte düşüşe geçme riskini göze almış oluyor.”
Yapılan optimist kestirimlere nazaran Kürdistan Bölgesel İdaresi kotrolündeki topraklarda yaklaşık 3 milyar varillik petrol rezervi var. Irak’ın kanıtlanmış petrol rezervi ise 140 milyar varilin üzerinde.
Hem bu oranlar ortasındaki fark hem de siyasi istikrarsızlık, IKBY’de güç bölümünü birtakım zorlukla karşı karşıya bıraktı.
Irak Federal Yüksek Mahkemesi, Şubat ayında IKBY’deki petrol ve doğalgaz dalının yasal tabanının anayasaya muhalif olduğunu belirten bir karara imza attı. Bunun üzerine ortalarında Amerikan Schlumberger, Baker Hughes ve Halliburton üzere birçok memleketler arası şirket, bölgeden çekildi.
Irak, 2014’te IKBY petrolünün boru çizgileriyle direkt Türkiye’ye iletilmesini de memleketler arası alanda yargıya taşımıştı. O günden bugüne devam eden yargı süreci de birçok memleketler arası şirketi direkt IKBY’ye yatırım yapma konusunda düşündürüyor.
Irak, Türkiye’nin, Erbil idaresine boru hatlarlarına direkt erişim hakkı vererek mutabakatları ihlâl ettiğini savunuyor.
Paris’teki Milletlerarası Ticaret Odası’nda görülen davanın son duruşması Temmuz ayında yapıldı. Irak petrol bakanlığı ve davayı takip eden Iraklı kaynaklara nazaran kesin karar önümüzdeki aylarda açıklanacak.
Yabancı petrol şirketleri ve yatırımcılar Kürdistan bölgesine, şimdi Saddam Hüseyin iktidardayken gelmişti. O periyot Kürdistan bölgesi, Irak’ın geri kalanına nazaran yatırım yapmak için daha istikrarlı ve inançlı kabul ediliyordu.
Ancak Erbil ve Bağdat ortasında yaşanan problemler, bölgede yeni bir rezervin keşfedilmemiş olması ve kaynakların hudutlu kalması ile güvenlik meseleleri, birçok yatırımcının ve milletlerarası firmanın bölgeden çekilmesine yol açtı.
Şu an IKBY denetimindeki topraklarda birçok küçük ve orta ölçekli işletmeci var. Bunlar da çoğunlukla bölgede petrol alanı çalıştırmanın zorluklarından yakınıyor. Şayet yatırım ortamı gelişmezse, bu yatırımcılar da yavaş yavaş bölgeden çekilebilir.
IKBY yetkilisi, bu durumu şöyle özetliyor:
“Buradaki Kürtler bir hayalde ve uyanmak istemiyorlar.”